Dla psychologów
Zespół stresu opiekuna

W Polsce żyje około 3, 5 miliona ludzi uzależnionych od pomocy z zewnątrz. 1,2 miliona to osoby niesamodzielne wymagające stałej opieki. Dysponujemy niespełna 150 tysiącami miejsc w placówkach opiekuńczych. Według GUS 12% społeczeństwa ma ograniczoną zdolność do wykonywania podstawowych czynności. W 95% przypadków opieka spada na barki jednej osoby, tą osoba jest z reguły kobieta. Prawie 60% osób musi na jakiś czas zawiesić swoją karierę zawodową. U 11 do 52% opiekunów pojawia się problem depresji (Bartłomiej Świebodziński – MEDI – system).

Czym jest stres? Reasumując definicje medyczne i psychologiczne można stwierdzić, że stres zawsze związany jest z zakłóceniem równowagi, spowodowanym czynnikami zarówno zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi. Stres ma zdolność do wywoływania napięcia i silnych emocji. Może mieć charakter obiektywny lub subiektywny.

Czy stres jest szkodliwy? W powszechnym przekonaniu stres uważany jest za zjawisko szkodliwe. Tymczasem szkodliwy jest jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki) lub zbyt długotrwały. Stres umiarkowany zwiększa możliwości radzenia sobie z wymaganiami adaptacyjnymi otoczenia, dzięki czemu umożliwia rozwój psychiczny. Przez wielu badaczy stres traktowany jest jako podstawowy czynnik rozwoju. Nas interesuje stres długotrwały, związany z trwającą latami, a nawet dekadami opieką nad osobami niepełnosprawnymi. Stres, który z reguły jest ponad siły opiekuna.

Za najgroźniejsze stresory ( wg Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a) uważane są: śmierć współmałżonka (100), rozwód (73), ślub (50), utrata pracy (47), pogodzenie się ze współmałżonkiem (45), reorganizacja przedsiębiorstwa (39), zmiana pracy (36), zmiana godzin lub warunków pracy (20), urlop (13), święta (12). Zastanawiające jest to, że nie znajdujemy wśród nich długotrwałej opieki nad chorymi i niepełnosprawnymi. Jest to tym bardziej niepokojące, że istnieje duża zależność statystyczna pomiędzy stresorami, a prawdopodobieństwem zapadnięcia na poważną chorobę:

  • 150–199 jednostek stresu = 37-procentowa szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat

  • 200–299 jednostek stresu = 51-procentowa szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat

  • ponad 300 jednostek stresu = 79-procentowa szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat

Coraz częściej mówi się ostatnio o zespole stresu opiekuna, stanie fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, w odniesieniu do osób opiekujących się niesamodzielnymi ludźmi starszymi. Szczególnie cierpiącymi na demencję czy Alzheimera. Natomiast wokół zespołu stresu opiekunów osób z niepełnosprawnościami panuje nadal niemal powszechne milczenie. Najczęstsze objawy stresu opiekuna to: bezczynność (niezdolność do podjęcia aktywności), bezsenność, brak apetytu lub nadmierny apetyt, chroniczne zmęczenie, dolegliwości bólowe, drażliwość, niepokój, problemy z koncentracją, poczucie winy, uczucie pustki, zaniedbywanie obowiązków, nieświadome przejmowanie objawów podopiecznego, uzależnienia.

Jak sobie radzić ze stresem? Należy: odróżni

stres subiektywny od obiektywnego, odróżni

stres pozytywny od szkodliwego, zadbać o bilansowanie energetycznych wpływów i wydatków (8 x o – W. Eichelberger), czyli zadbać o:

  • Obecność „tu i teraz”

  • Prawidłowe oddychanie (świadome, pogłębione, przeponowe)

  • Właściwy odpoczynek (dzienny, dobowy, tygodniowy, roczny)

  • Oparcie w sobie (dobry kontakt z ciałem i mocne stanie na nogach)

  • Odreagowywanie negatywnych emocji

  • Odpuszczanie (czyli umiejętność mówienia nie, nie mogę, nie dam rady, wystarczy, dosyć, nie chcę)

  • Prawidłowe odżywianie

  • Opiekowanie się sobą, czyli mądre troszczenie się o siebie

Specjaliści radzą:
1. Odpoczywaj, korzystaj z dostępnej opieki zdrowotnej, zrób sobie przerwę.

2. Nie bój się poprosić o pomoc. Opieka nad niepełnosprawnym to nie tylko twoja odpowiedzialność.
3. Naucz się odmawiać wykonywania innych wyczerpujących i stresujących zadań, np. bycie gospodarzem w czasie świąt.
4. Wybaczaj sobie niedoskonałości. Idealny opiekun nie istnieje.
5. Naucz się rozpoznawać, co możesz zmienić, a czego nie. Może nie uda się zmienić zachowania innej osoby, ale masz wpływ na to, jaka jest twoja reakcja.
6. Stawiaj sobie realistyczne cele. Podziel duże zadania na mniejsze, które możesz wykonywać po kolei.
7. Skup się na priorytetach, stwórz listę i codzienny plan zajęć.
8. Utrzymuj kontakty z rodziną i przyjaciółmi, i koniecznie znajdź czas dla siebie.
9. Przyłącz się do grupy wsparcia.

10. Znajdź czas na aktywność fizyczną w większość dni, nawet jeśli to tylko spacer. Odżywiaj się zdrowo i wysypiaj się. Regularnie chodź na badania okresowe.
11. Ćwicz pozytywne myślenie i poczucie humoru.
12. Dowiedz się czegoś na temat bezpłatnej opieki, pomocy lub poradni w okolicy.
13. Zastanów się nad wzięciem urlopu. W Polsce przysługuje 14 dni kalendarzowych rocznie na opiekę nad członkiem rodziny.

Z pobieżnej i skrótowej analizy problemu zespołu stresu opiekuna wyłania się postulat pilnej, systemowej pomocy dla opiekunów ludzi uzależnionych od pomocy z zewnątrz.

dr Jadwiga Kwiek

psycholog, psychoterapeuta

 Skrót wykładu wygłoszonego w ramach cyklu spotkań wsparcia psychologicznego dla rodziców i opiekunów osób z niepełnosprawnościami organizowanych przez Tarnowskie Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych TARSON. Tarnowo Podgórne, 10.10.2018


Autor: naturalnie